Kultura

Ščadroŭku z Homielščyny viedajuć miljony ludziej pa ŭsim śviecie. U samoj Biełarusi pra jaje mała chto čuŭ

Jaje śpiavali i «Pieśniary», ale prasłaviłasia jana dziakujučy palakam. Raspaviadajem, jak tak stałasia i pry čym tut maršy biełaruskaj apazicyi suprać Łukašenki. 

Boj Hieralta z karaleŭskich hryfonam. Postar da «Viedźmara 3»

Pačniem zdalok. U 2015 hodzie vyjšła zaklučnaja častka hulniavoj tryłohii «Viadźmar 3: Dzikaje Palavańnie», jakaja stała sapraŭdy kultavaj i zadała vysokuju płanku dla ŭsich hulniaŭ u žanry RPG. Hłyboki siužet z pakutliva składanymi maralnymi dylemami vydatna dapaŭniaŭ praŭdapadobny hłyboki śviet, splecieny z masavaj kultury.

Sieryja hulniaŭ zasnavana na ramanach pra viedźmara Hieralta z Ryvii polskaha piśmieńnika Andžeja Sapkoŭskaha, jakija skaryli čytačoŭ u słavianskich krainach jašče ŭ 1990-ja hady. 

Sapraŭdy šalonuju papularnaść pa ŭsim śviecie historyja pra viedźmara atrymała paśla vychadu hulniaŭ u pieršaj pałovie 2010-ch. Hety pośpiech zamacavaŭ vychad u 2019 hodzie na Netflix sieryjała «Viadźmar».

«Viadźmar 3» staŭ sapraŭdnym łakamatyvam słavianskaj kultury, mifałohii i estetyki. Słavianskaj, ale nie rasijskaj, ź jakoj na Zachadzie apošnija stahodździ asacyjavali ŭsio słavianstva. Znajšłosia miesca ŭ «Viedźmary» i dla adsyłak da biełaruskaj historyi i kultury.

«Biehła staroža»

Adnoj z samych zaŭvažnych adsyłak, jakaja, tym nie mienš, dla mnohich biełarusaŭ zastałasia niezaŭvažanaj, staŭ saŭndtrek da hulni. U čas bajoŭ viedźmara z hroznymi pačvarami niaredka hučyć epičny trek «The Song of the Sword-Dancer».

Toje, što tam hučać znajomyja słovy, zaŭvažali mnohija hulcy na postsavieckaj prastory. Ale ciažka było rasčuć uvieś tekst, kab zrazumieć sens i movu, na jakoj śpiavaje salistka. Da polskaj mova była nie padobnaj, ale heta mahła być ukrainskaja, ci ŭvohule vydumanaja mova, a znajomyja słovy mahli akazacca zvyčajnym «mandehrynam». Pra hetuju pamyłku słychu my pisali niadaŭna ŭ artykule pra inšuju hulniu:

«Stań častkaj vialikaj Biełarusi». Hiejmiery pačuli niešta dziŭnaje ŭ papularnaj hulni

Śmiełaja dumka, što ŭ «The Song of the Sword-Dancer» hučyć mienavita biełaruskaja narodnaja pieśnia, prychodziła nie mnohim. Ale heta mienavita jana i jość. 

Hiejmiery pa abryŭkach pačutych fraz usio ž zmahli adšukać toj samy tvor, jaki pieraśpiavali ŭ hulni. Akazałasia, što ŭ «Viedźmary 3» hučyć biełaruskaja ščadroŭka «Biehła staroža». Całkam tekst pieśni ŭ hulni hučyć tak:

Biehła staroža z čystaha pola
Dobry viečar
Jak udaryła dzidaj u varoty

Nie splu, nie lažu, na vajnu jedziem
Dobry viečar (refren paŭtarajecca paśla kožnaha radka)
Užo ž tvaju dzievačku chazary ŭziali!
Ja ž tych chazaroŭ miačom pasiaku
Ja ž tuju dzievačku za siabie vaźmu!
Małady Siarožka, ci śpiš, ci lažyš?
Nie splu, nie lažu, sam sabie skažu

Natchnionyja maršami svabody

Hurt Percival Schuttenbach. Fota: Percival Schuttenbach

U hulniu pieśnia patrapiła nie niepasredna z knih pa biełaruskim falkłory. Faktyčna saŭndtrek, jaki hučyć u «Viedźmary 3», heta arkiestravy remiks adnoj ź piesień polskaha fołk-mietał-hurta Percival Schuttenbach. Percival Schuttenbach byŭ zasnavany ŭ 1999 hodzie ŭ Lublinie i ciesna źviazany z suśvietam, jaki stvaryŭ Andžej Sapkoŭski. Navat nazva hurta — heta imia hnoma z tvoraŭ polskaha piśmieńnika. 

Pieśnia Staroża ŭvachodziła ŭ albom Eiforr, jaki hurt vypuściŭ jašče ŭ 2007 hodzie. Źjaŭleńniu hetaj kampazicyi, vidać, paspryjała ciesnaje supracoŭnictva ź biełaruskimi muzykami. 

Paśla šerahu paśpiachovych vystupleńniaŭ na radzimie, Percival Schuttenbach razam z urocłaŭskim hurtam Ovo ździejśnili prykładna ŭ 2000 hodzie sumiesnuju pajezdku ŭ Biełaruś, dzie brali ŭdzieł u maršy biełaruskaj apazicyi. I choć u krynicach nie ŭdakładniajucca akaličnaści vizitu, mahčyma, što havorka idzie pra Marš svabody suprać pahłybleńnia biełaruska-rasijskaj intehracyi, jaki adbyŭsia 15 sakavika 2000 hoda.

Marš svabody ŭ Minsku

Jak pisali sami muzykanty, hety marš biełaruskaj apazicyi staŭ dla ich niezabyŭnaj padziejaj, jakaja pakinuła pierš za ŭsio niezvyčajnyja muzyčnyja ŭražańni: na maršy jany zmahli pačuć biełaruskija narodnyja pieśni ŭ aŭtentyčnym vykanańni.

Zachapleńnie, jakoje ŭźnikła ŭ muzykaŭ ad hetaha dośviedu, i bačańnie spałučeńnia mocnaha narodnaha vakału ź ciažkim, zavyšanym hukam, prajaviacca ŭ budučaj tvorčaści hurta.

Na nastupny hod paśla vizitu ŭ Biełaruś polskija muzyki taksama pačali supracoŭničać z hurtam «Kniažyč» z Navapołacka, jaki byŭ zasnavany ŭ 1995 hodzie pa inicyjatyvie moładzi i vykładčykaŭ Połackaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta. Razam z hetym biełaruskim hurtam archaičnych śpievaŭ Percival zapisaŭ dema-dysk, a taksama daŭ niekalki kancertaŭ, jakija byli ciopła sustrety biełaruskaj publikaj.

Hurt archaičnych śpievaŭ «Kniažyč»

Na muzyku Percival byli zapisanyja pieśni «Čumak», «Kupalinka», «Viasielnaja», «Aziarečka», «Vypraŭlała maci syna», «Žani mianie, tatka», «Vajtoŭna», «Kolida», «Tatulka», «Ź viejanoha da kałodziezia». Rekruckaja pieśnia «Vypraŭlała maci syna» trapiła paśla ŭ albom hurta Tutmesz-Tekal, vydadzieny ŭ 2002 hodzie, a «Aziarečka» — u Reakcja pogańska, vydadzieny ŭ 2009 hodzie.

Najbolš vierahodna, što i pieśniu «Biehła staroža» hurtu padkazali biełaruskija kalehi.

Biełaruskaja ščadroŭka

Ź pieśniaj «Biehła staroža» kaliści maładyja biełarusy chadzili ščadravać na Kalady. Vidać, upieršyniu jaje zafiksavaŭ biełaruski falkłaryst Jeŭdakim Ramanaŭ u svajoj pracy «Biełaruski zbornik: Pieśni, prykazki, zahadki», jakaja była vydadziena ŭ 1885 hodzie. 

Kaladka «Biehła staroža», zapisanaja Jeŭdakimam Ramanavym u Homielskim paviecie

Oj biehła, biehła staroža z pola
Śviaty viečar! (refren paŭtarajecca paśla kožnaha radka)
Da j udaryła pikaj u varoty
Ci doma, doma małady Piatrok?
Oj niama, niama, dzieś u karala
Sudy sudziać, pierasudki biaruć
Na try harady, jak sam małady

Taki varyjant ščadroŭki Ramanaŭ zapisaŭ u vioscy Pierarost Homielskaha rajona, siońnia hetaja vioska ŭvachodzić u skład Dobrušskaha rajona i znachodzicca niedaloka ad styku miežaŭ Biełarusi, Ukrainy i Rasii.

Kaladka «Biehła staroža», zapisanaja Zinaidaj Radčanka ŭ Homielskim paviecie

U inšaj častcy pavieta, u rodnaj Dziatłavickaj vołaści padobnuju ščadroŭku zafiksavała i biełaruskaja falkłarystka Zinaida Radčanka. Jaje jana apublikavała ŭ svajoj pracy «Homielskija narodnyja pieśni (biełaruskija i małaruskija)», jakaja była vydadziena ŭ 1888 hodzie:

Lacieła staroža z čystaha pola. Śviaty viečar!
Da j udaryła kapjom u varoty,
Čy doma, doma moład Ivanačka?
Hej nima, nima, dzieś u karabla,
Dyj sudy sudzić, pierasudki biare
Na try harady šče j sam małady. Śviaty viečar!

«Biehła staroža» ŭ pracy Jaŭchima Karskaha «Biełarusy»

Zhadvaje hetuju ščadroŭku i Jaŭchim Karski ŭ treci tomie (1916) svajoj fundamientalnaj pracy «Biełarusy», pryśviečanaj narodnaj paezii. «Biehła staroža» jaho cikaviła pierš za ŭsio tamu, što ŭ joj častkova adlustravany vajskovy byt, bo starožaj u starabiełaruskaj movie nazyvali staražavy atrad ci dazor.

Miełodyja i tekst ščadroŭki, zapisanaj Lidzijaj Mucharynskaj u vioscy Aziorščyna Rečyckaha rajona

Nie źnikła hetaja ščadroŭka i paźniej. U 1951 hodzie jašče adzin jaje varyjant zapisała biełaruskaja falkłarystka Lidzija Mucharynskaja ŭ vioscy Azierščyna, jakaja znachodzicca pobač z Rečycaj:

Biehła staroža z čystaha pola.
Dobry viečar! (refren paŭtarajecca paśla kožnaha radka)
Jak udaryła kapjom u varoty.
— Małady Siaroža, ci śpiš, ci lažyš?
— Stružački stružu, kapjo maluju.
— Pakiń malavać da jedź vajavać.
Ŭžo ž tvaju dzievačku tatary ŭziali.
— Ja ž tych tataroŭ miačom pasiaku.
Ja ž tuju dzievačku za siabie vaźmu.

Vidać, na asnovie hetaha varyjanta Leanid Bartkievič, salist ansambla «Pieśniary», stvaryŭ u 1985 hodzie pieśniu «Biehła staroža» ź pieśniaroŭskaj aranžyroŭkaj. Tekst taksama byŭ źmienieny i dapoŭnieny:

Biehła staroža z pola čystaha,
Z pola čystaha dy šyrokaha.

Jak udaryła ŭ varaty kapjom,
U varaty kapjom, u dubovyja. …

U 1999 hodzie «Biehła staroža» ŭ vykanańni Łarysy Simakovič uvajšła ŭ supolny muzyčny prajekt «Lehiendy Vialikaha Kniastva», pryśviečany muzycy Siarednieviakoŭja i Adradžeńnia.

Miljony vušej

Ale niahledziačy na toje, što da ščadroŭki źviartalisia «Pieśniary», dla šyrokaha koła jana zastajecca nieviadomaj. A voś arkiestravaje vykanańnie «Biehła staroža» ad hurta Percival Schuttenbach čuli pa ŭsim śviecie. 

Stanam na 2023 hod sukupnyja prodažy hulni «Viadźmar 3» na ŭsich płatformach pieravysili 50 miljonaŭ kopij, što robić jaje adnoj z samych pradavanych u historyi. Z ulikam pirackaha rynku, jaki kvitnieje na postsavieckaj prastory, dzie žyvuć adny z samych addanych prychilnikaŭ sieryi, hetaja ličba moža być u razy bolšaj.

I ŭsie hetyja hulcy, kali jany prasunulisia choć by troški dalej za ekran zahruzki, dakładna čuli, i nie raz, u čas bajoŭ hetuju biełaruskuju narodnuju pieśniu. 

Dzie jašče šukać adsyłki da Biełarusi

Biełaruski arnamient u trejlery novaj častki Viedźmara. Skrynšot videa

U «Viedźmary 3» šmat adsyłak da kultury i historyi Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy, znajomyja biełarusam matyvy i siužety ŭspłyvajuć u hulni nie adnojčy. 

Tak, naprykład, u dadatku «Kamiennyja sercy» pradstaŭniki adnaho rodu nasili imiony Vitold (Vitaŭt), Alhierd i Kiejstut, jakija jaŭna adsyłajuć da imionaŭ vialikich kniazioŭ litoŭskich z dynastyi Hiedyminavičaŭ.

A ŭ trejlery da niadaŭna anansavanaha doŭhačakanaha praciahu sieryi hulniaŭ, my zaŭvažyli arnamient, jaki identyčny tamu, što byŭ vyšyty na ručniku ź Viciebskaj vobłaści.

Kamientary da artykuła