Paśla taho, jak Ofis Cichanoŭskaj anansavaŭ vydaču pieršych pašpartoŭ Novaj Biełarusi, častka litoŭskich kansiervataraŭ aburyłasia vykarystańniem u dyzajnie hierba «Pahonia». Jany zajavili, što hety vieršnik na kani — litoŭski «Vicis», a tamu biełarusy nie majuć na jaho pravoŭ. Reakcyja na heta prezidenta Hitanasa Naŭsiedy, a taksama topavych litoŭskich intelektuałaŭ śviedčyć, što hety padychod na hety momant nie mejnstrymny. Ale ŭsio adno toje, što takija pytańni čas ad času ŭvohule staviacca ŭ Litvie, nie raduje, piša kandydat histaryčnych navuk, siabra Biełaruskaha instytuta publičnaj historyi Alaksandr Paškievič. Usia historyja supracivu biełarusaŭ režymu Łukašenki, pieradusim supracivu duchoŭnaha, prajšła pad «Pahoniaj», heta byŭ dla nas simvał adnačasova jak rastaptanych nadziej, tak i viery ŭ lepšaje zaŭtra. Što jašče varta viedać pra «Pahoniu» i jaje biełaruskuju historyju našym susiedziam-litoŭcam?
Kali čytaješ pra toje, što vykarystańnie biełarusami hierba «Pahonia» supiarečyć intaresam Litvy i kidaje litoŭcam niejki vyklik, adčuvaješ ździŭleńnie i prykraść. Aŭtary takich mierkavańniaŭ nie viedajuć pra toje, što «Pahonia» ciapier dla biełarusaŭ — simvał supracivu «ruskamu śvietu». I što «Pahonia» nikoli nie vykarystoŭvałasia ŭ piku litoŭcam, a, naadvarot, była simvałam jeŭrapiejskaha vybaru.
Takija nieparazumieńni — vynik pieradusim taho, što, niahledziačy na stahodździ susiedskaha žyćcia i sumiesnaj historyi, litoŭcy ciapier zusim mała viedajuć pra biełarusaŭ.
Hierb «Pahonia» nie źjaviŭsia ŭ biełaruskim užytku ciapier i nie jość u biełaruskaj prastory navatvoram, jaki biełarusy pry žadańni mohuć svabodna zamianić na niejki alternatyŭny prajekt.
«Pahonia» vykarystoŭvajecca biełarusami jak simvał nacyjanalnaha adradžeńnia i prahi da svabody ad samaha pačatku nacyjanalnaha ruchu. Mienavita pad hetym simvałam usio pakutnaje XX stahodździe adbyvałasia stanaŭleńnie niesavieckaj biełaruskaści.
U hetym lohka pierakanacca, pahladzieŭšy na zachavanyja da našych dzion histaryčnyja fatahrafii i inšyja artefakty: «Pahonia» była i na piačatkach, i na pašpartach, i na paštovych markach Biełaruskaj Narodnaj Respubliki, jakaja była stvoranaja ŭ 1918 hodzie, i na mnohich fotakartkach ź biełaruskich mierapryjemstvaŭ stohadovaj daŭniny.
A pakolki isnavańnie biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu nie adpaviadała intaresam mnohich represiŭnych režymaŭ, jakija adzin za adnym atrymlivali kantrol nad biełaruskimi terytoryjami, to suprać biełaruskich nacyjanalnych dziejačaŭ i ich simvałaŭ čynilisia represii.
Tamu cełym pakaleńniam biełaruskich patryjotaŭ, jakija natchnialisia «Pahoniaj», davodziłasia iści ź joj i za jaje taksama na pakuty, a časam i na śmierć. I paniesienyja straty dy pralitaja kroŭ tolki ŭmacoŭvali maralny status hetaha hierba, nadavali jamu mahutny simvaličny kapitał.
Rajonny deputat łamaje «Pahoniu» z tvora mastaka Alesia Puškina na płoščy ŭ Babry Krupskaha rajona 25 sakavika 2014 hoda. Sam Puškin pamre ŭ pakutach 11 lipienia 2023 hoda ŭ turmie ŭ Hrodnie z-za nieakazanaj jamu svoječasovaj miedycynskaj dapamohi
Bolš taho — pryniasieńnie hetych achviar praciahvajecca prosta ŭ biahučy momant. Bo za publičnuju demanstracyju «Pahoni», dy navat prosta najaŭnaść jaje vyjavy ŭ kvatery ci prosta ŭ telefonie, kampjutary ŭ sučasnaj Biełarusi ludziej represujuć — jak u Savieckaj Litvie represavali za vykarystańnie simvoliki Litoŭskaj Respubliki.
Mienavita praz napracavany papiarednimi dziesiacihodździami mahutny simvaličny kapitał hierb «Pahonia» ŭ 1991 hodzie staŭ adzinym pretendentam na rolu dziaržaŭnaha hierba ŭ niezaležnaj Biełarusi. Pra himn spračalisia, pra ściah i hierb nie spračalisia: nie było inšych varyjantaŭ.
Dziaržaŭnym hierbam «Pahonia» była ŭ 1991—1995 hadach, i mienavita hety pieryjad byŭ časam vialikaj nadziei na toje, što Biełaruś stanie nie zachodnim farpostam adrodžanaj rasijskaj impieryi, a demakratyčnaj jeŭrapiejskaj dziaržavaj, jakaja budzie pavažać pravy čałavieka ŭnutry krainy i žyć u zhodzie sa svaimi susiedziami.
Niezdarma adnym ź pieršych krokaŭ Alaksandra Łukašenki, jaki pryjšoŭ da ŭłady 30 hadoŭ tamu, była zamiena nacyjanalnych hierba i ściaha na madernizavanyja savieckija. Heta simvalična śviedčyła pra admovu ad jeŭrapiejskaj budučyni i pra biezumoŭnuju aryjentacyju na Rasiju. I nie dziva tamu, što represavanaja Łukašenkam simvolika naturalnym čynam stała takoj, pad jakuju stanavilisia apazicyjnyja režymu siły: nacyjanalnyja, demakratyčnyja, prajeŭrapiejskija.
Usia tryccacihadovaja historyja supracivu biełarusaŭ režymu Łukašenki, pieradusim supracivu duchoŭnaha, prajšła pad «Pahoniaj», heta byŭ dla nas simvał adnačasova jak rastaptanych nadziej, tak i viery ŭ lepšaje zaŭtra.
Maładyja biełarusy, dałučajučysia da nacyjanalnaj spravy i maračy pra jeŭrapiejskuju budučyniu svajoj radzimy, harmanična ŭsprymali hety simvał jak svoj, prymali jaho ŭsim sercam. I kali jaho ciapier vyryvać, to nie inakš jak tolki z hetych sercaŭ.
A kamu jak nie litoŭcam ź ich tradycyjami zmahańnia za niezaležnaść i šmathadovaha maralnaha supracivu represiŭnym režymam, najlepš viedać, što vyrvać z sercaŭ nacyjanalnyja kaštoŭnaści, jakija ŭ ich tryvała zamacavalisia, praktyčna niemahčyma?
«Bicie ŭ sercy ich, bicie miačami, nie davajcie čužyncami być», — zaklikaŭ simvaličnaha końnika z hierba kłasik biełaruskaj litaratury Maksim Bahdanovič u svaim vieršy «Pahonia», napisanym niezadoŭha da svajoj zaŭčasnaj śmierci ŭ 1917 hodzie. Zhadvajučy paśla, što i jaho samoha na hety vierš natchnili mienavita takija pačućci: «Pierad maimi vačyma rycar vyrastaje ŭ vialikija raźmiery, i mieč jaho papadaje jakraz u majo serca… ja ranieny i zapałaniony navieki».
Da jahonych słoŭ mohuć dałučycca sotni i tysiačy biełaruskich patryjotaŭ, pra što śviedčyć taksama vialikaja kolkaść natchnionych vobrazam «Pahoni» talenavitych tvoraŭ u samych roznych halinach mastactva: litaratury, žyvapisie, muzycy i h. d. I nie pieraličyć, kolki patryjatyčnych arhanizacyj, ustanoŭ, supołak, pieryjadyčnych vydańniaŭ nasiła i nosić źviazanuju ź joj nazvu ci to ŭ Biełarusi, ci to za jaje miežami. Heta ŭsio zakładała kamiani ŭ padmurak biełaruskaj niesavieckaj nacyi, i heta ŭsio taksama ŭvadnačas nie pierakreśliš, kab navat i chacieŭ.
Pry hetym, što vielmi važna, farmavańnie hierba «Pahonia» ŭ jakaści biełaruskaha nacyjanalnaha simvała nikoli nie supraćpastaŭlałasia anałahičnamu pracesu farmavańnia roli hierba «Vicis» spačatku ŭ litoŭskim nacyjanalnym ruchu, a paśla ŭ litoŭskaj niezaležnaj dziaržavie. Heta byli pracesy paralelnyja, a nie supiarečnyja adzin adnamu, i šanavańnie «Pahoni» biełarusami nie kidała raniej i nie kidaje ciapier nijakaha vykliku litoŭcam. Jany ŭzajemna dapaŭniajuć adzin druhoha.
Prosta historyja abodvuch narodaŭ ciaham stahodździaŭ była nastolki pieraplecienaja, što šmat čaho ź jaje nie tolki ciažka, ale i prosta niemahčyma padzialić na asobnyja elemienty dy raskłaści vyklučna pa nacyjanalnych paličkach. Pakolki biełarusy nie mohuć prydumać sabie inšaj historyi, to im ničoha nie zastajecca, jak šanavać u jakaści svajoj tuju, jakaja ŭ ich była — a jana sumiesnaja ź litoŭcami.
Akurat tyja biełarusy, jakija traktujuć Vialikaje Kniastva Litoŭskaje jak nie svaju, a čužuju dziaržavu, prymajuć rasijskuju kancepcyju hvałtoŭna padzielenaha «adzinaha ruskaha naroda», jaki stahodździami ciarpieŭ pad čužym jarmom i prahnuŭ abjadnańnia z Rasijaj. Ci ŭ intaresach litoŭskaj dziaržavy i litoŭskaha naroda, kab ichnija susiedzi biełarusy imknulisia ŭ «ruski śviet», a nie ŭ abjadnanuju Jeŭropu?
Nie vypadkova, darečy, što mienavita apazicyja Biełaruskaha Narodnaha Frontu ŭ Viarchoŭnym Saviecie BSSR, dla siabraŭ jakoj «Pahonia» była nacyjanalnaj śviatyniaj, najbolš pryncypova i paśladoŭna vystupała suprać sprobaŭ poźniesavieckich uładaŭ raspalić na terytoryi Litvy mižnacyjanalny kanflikt, skarystaŭšy ŭ jakaści svajho instrumientu padkantrolnyja Maskvie ŭłady respubliki, jakija mieli vystavić susiedziam terytaryjalnyja pretenzii. Dy i ŭvohule imknieńnie Litvy i inšych krain Bałtyi da adnaŭleńnia niezaležnaści mieła padtrymku, niaredka i nie tolki maralnuju, mienavita z boku biełaruskich nacyjanalnych siłaŭ, simvałam jakich była i jość «Pahonia».
Siońnia hierb «Pahonia» razam ź bieł-čyrvonym ściaham — heta simvały toj častki biełaruskaha naroda, jakaja maryć pra budučyniu svajoj baćkaŭščyny nie ŭ razburalnym «ruskim śviecie», a ŭ abjadnanaj Jeŭropie.
Prytym hety simvał — naturalny i žyvy, usprymany ludźmi navat nie rozumam, a sercam.
I jon dla biełaruskich nacyjanalna-demakratyčnych siłaŭ — biezalternatyŭny, inšaha niama. Alternatyva «Pahoni» — tolki zaćvierdžany niekali ŭ Maskvie hierb savieckaha času, jaki ŭ krychu madernizavanym vyhladzie źjaŭlajecca hierbam łukašenkaŭskaj Biełarusi, i mienavita pad im ździajśniajucca ŭsie złačynstvy režymu Łukašenki.
Prapanova ž biełarusam adračysia simvała, aśviečanaha pakutami dy kryvioj, u ciapierašnich umovach faktyčna roŭnaja prapanovie admovicca ad nacyjanalnaj identyčnaści i maraŭ pra lepšuju budučyniu. Ad čaho, kali b takoje zdaryłasia, prajhrała b nie tolki Biełaruś, ale i jaje susiedzi. I Litva, u siłu svajho hieahrafičnaha stanovišča, prajhrała b pieršaj i najbolš.
Naŭsieda prakamientavaŭ vykarystańnie Pahoni ŭ dyzajnie pašpartoŭ Novaj Biełarusi
Pašpart Novaj Biełarusi pačnuć vydavać z 26 studzienia. Što viadoma i jak atrymać?
Jak moža źmianicca palityka Litvy adnosna Biełarusi, kali na vybarach pieramohuć levyja ci radykały
«Vielmi składana zrazumieć, što jość dźvie praŭdy». Litoŭski historyk pra «Pahoniu» i spadčynu VKŁ
Chłopcy ŭ čornym i pytańni pra nacyjanalnaść kniazioŭ VKŁ. Jak Uładzimir Arłoŭ usio ž vystupiŭ u Vilni
«Kali b chacieli stać niadobrymi dla Litvy, siadzieli b ŭpotajki» Pahutaryli z kiraŭnikom kłuba «Lićviny», jakomu pieršamu prylataje za lićvinizm
Stała viadoma imia čałavieka, jakoha siłaviki nazvali pieršym zatrymanym pa spravie «Hajuna»26
Kamientary