Navukoviec z Homiela vykryŭ maštabnuju falsifikacyju vynikaŭ pierapisu ŭ Biełarusi. Ale jość niuans
Da kramolnych vysnoŭ prychilnika «ruskaha śvietu» pryvioŭ pošuk dokazaŭ pryhniotu ruskamoŭnych u krainie.
Alaksandr Sakałoŭ, jaki skončyŭ HDU imia Francyska Skaryny pa śpiecyjalnaści «ekałohija», z 2008 hoda vykładaje na kafiedry ekałohii alma-matar.
Siarod jaho navukovych intaresaŭ ekałahičnaje kartahrafavańnie, hieainfarmacyjnyja technałohii, demahrafija, sacyjalinhvistyka, palitałohija i navat teror u čas paŭstańnia 1863—1864 hadoŭ — pa kožnaj z hetych tem Sakałoŭ publikavaŭ svaje navukovyja artykuły.
Moŭnaj situacyi i demahrafii nacyjanalnych hrup u Biełarusi homielski ekołah pryśviaciŭ niamała artykułaŭ za apošnija hady. Asabliva plonnymi akazalisia jaho daśledavańni, zasnavanyja na pierapisie nasielnictva, praviedzienym u Biełarusi ŭ 2019 hodzie.
Ad «supiarečlivych vynikaŭ» da «falsifikacyj»
Upieršyniu pra toje, što «niekatoryja vyniki pierapisu kardynalna supiarečać inšym abjektyŭnym danym i vynikam daśledavańniaŭ» navukoviec zajaviŭ u svaim artykule «Moŭnaja situacyja ŭ Biełarusi i tendencyi jaje raźvićcia», apublikavanym u 2021 hodzie ŭ navukovym zborniku BDU.
Sakałoŭ paličyŭ paradaksalnym toje, što pavodle pierapisu 2009 hoda dola nasielnictva Minska, jakaja nazvała biełaruskuju movu movaj pobytavych znosin, była najmienšaj siarod haradskoha nasielnictva ŭ Biełarusi — usiaho 5,8%, a pavodle pierapisu 2019 hoda hetaja dola stała samaj vialikaj — užo 34,1%. Akramia Minska, bolš čym na 10% heta dola vyrasła ŭ Hrodzienskaj i Mahiloŭskaj abłaściach.
«Jakija-niebudź abjektyŭnyja pieradumovy i danyja, jakija paćviardžajuć takoje značnaje pavieličeńnie doli tych, chto vykarystoŭvaje biełaruskuju movu ŭ jakaści movy damašnich znosin, adsutničajuć».
Jak dokaz «niezapatrabavanaści» biełaruskaj movy jon pryvodzić danyja ab skaračeńni kolkaści školnikaŭ, jakija navučajucca pa-biełarusku (nasamreč całkam zaležyć ad palityki ŭładaŭ, a nie ad žadańnia nasielnictva) i sacapytańni. Na jaho dumku, respandenty nazyvali ŭ čas pierapisu biełaruskuju movu damašniaj, bo nie było varyjanta «trasianka».
Skažeńnie vynikaŭ pierapisaŭ siarod haradskoha nasielnictva Sakałoŭ prypisaŭ moładzi, jakaja maje bolšuju palityzacyju, apazicyjnaść, u jakoj ramantyzm pieravažaje nad prahmatyzmam, a tamu vysoki pośpiech majuć «infarmacyjna-ahitacyjnyja kampanii pa «abaronie biełaruskaj movy» siarod hetaj aŭdytoryi».
Pakul vinavaty narod, ale paśla navukoviec zojdzie dalej. U svaich publikacyjach u rasijskich navukovych zbornikach, zvyčajna vydadzienych Pskoŭskim dziaržaŭnym univiersitetam, Sakałoŭ mienš strymlivaje siabie ŭ farmuloŭkach i paśladoŭna vykarystoŭvaje słova «Biełoruśsija» zamiest «Biełaruś».
Artykuł «Statystyčny analiz vynikaŭ pierapisu nasielnictva 2019 hoda ŭ Bresckaj vobłaści Biełarusi pa moŭnych pytańniach» pačynajecca ŭvodzinami, dzie naŭprost havorycca pra «kanstrujavańnie histaryčnaj subjektnaści Biełarusi, jakoj nikoli nie isnavała, z metaj lehitymizacyi sučasnaj biełaruskaj niezaležnaści». Jak kažuć, dalej možna i nie čytać.
Sakałoŭ vyjaviŭ, što vyniki pierapisu pa pytańni rodnaj movy ŭ Bresckaj vobłaści kardynalna adroźnivajucca jak ad danych pa inšych abłaściach, tak i ad vynikaŭ papiaredniaha pierapisu 2009 hoda. Tut u 94% rajonaŭ skaraciłasia dola nasielnictva, jakoje nazyvała ruskuju rodnuju, u toj čas jak pa Biełarusi ŭ cełym takoje nazirałasia tolki ŭ 11% rajonaŭ.
Tut užo ŭ vysnovach Sakałoŭ vinavacić u skažeńniach «administracyjny faktar», to-bok ułady, ale nie adkazvaje na pytańnie, navošta jany heta robiać.
U 2022 hodzie vyjšła vialikaje daśledavańnie Sakałova «Acenka dakładnaści vynikaŭ pierapisu nasielnictva 2019 hoda ŭ Biełarusi na asnovie analizu źmianieńniaŭ u etnalinhvistyčnym składzie nasielnictva», apublikavanaje rasijskaj Vyšejšaj škołaj ekanomiki.
Homielski navukoviec zaŭvažyŭ, što kolkaść ruskich u Bresckaj vobłaści, jakija nazvali biełaruskuju movu damašniaj, uzrasła za dziesiać hadoŭ na 573%, a ŭ Viciebskaj vobłaści, naprykład, skaraciłasia na 61%.
Prykmietna vyrasła i kolkaść palakaŭ u Homielskaj i Mahiloŭskaj abłaściach. Na Homielščynie polskaha nasielnictva, maładziejšaha za pracazdolny ŭzrost, akazałasia na 510,5% bolš, čym pa piarednim pierapisie, pry tym što ŭ pamiežnaj Hrodzienskaj vobłaści, dzie pražyvaje bolšaść biełaruskich palakaŭ, naadvarot, nazirajecca źmianšeńnie. Pry hetym nijakaj mihracyi z Polščy ci Hrodzienščyny na Homielščynu nie zafiksavana.
Vyrasła i kolkaść litoŭcaŭ u Viciebskaj i Homielskaj abłaściach. Pry hetym nijakaj mihracyi ź Litvy taksama nie zafiksavana.
Jak i mihracyi jaŭrejaŭ u Biełarusi. Ale ŭ Minskaj vobłaści kolkaść maładych jaŭrejaŭ raptam vyrasła ŭ dziesiać razoŭ, a dola iŭryta jak rodnaj movy ŭ Bresckaj vobłaści pavialičyłasia ŭ 13 razoŭ. U 12 z 16 rajonaŭ vobłaści zafiksavana vałodańnie iŭrytam jak rodnaj movaj siarod sielskaha nasielnictva, choć u 2009 hodzie na ŭsiu Biełarusi hetym mahli pachvalicca tolki dva rajony.
Vielmi značna pavialičyłasia dola ŭkraincaŭ z rodnaj ukrainskaj movaj u Mahiloŭskaj vobłaści (+40,1%), što zabiaśpiečyła zachavańnie siarod usiaho ŭkrainskaha nasielnictva Biełarusi hetaha pakazčyka amal na raniejšym uzroŭni.
Zachodziačy z hetaha Sakałoŭ pryjšoŭ da vysnovy, što kolkaść nasielnictva Biełarusi była štučna zavyšana, a dolu biełaruskaj movy jak rodnaj i damašniaj pavialičvali za košt nacyjanalnych mienšaściaŭ. Pierapis 2019 hoda, takim čynam, «źjaŭlajecca vynikam skažeńniaŭ, nakiravanych na atrymańnie palityčna žadanaha vyniku».
U 2023 hodzie Sakałoŭ zusim aśmialeŭ i vynies słova «falsifikacyja» naŭprost u zahałovak svajho novaha artykuła, jaki, naturalna, jon zmoh apublikavać tolki ŭ Maskvie.
U artykule «Da vyznačeńnia kolkasnych pakazčykaŭ falsifikacyi vynikaŭ pierapisu nasielnictva Biełarusi 2019 hoda» jon zajaŭlaje, što biełaruskija ŭłady stavili za metu nie dapuścić, kab biełaruskaja mova akazałasia rodnaj movaj dla mienšaści nasielnictva.
Pry tym, kab nie dapuścić źnižeńnia i doli ruskaj movy, tyja ž manipulacyi z anamalnym pryrostam nasielnictva, što zrabili ź biełaruskaj movaj u Bresckaj vobłaści, jak ličyć Sakałoŭ, praviali z ruskaj u Viciebskaj.
Śpiecyjalist šyrokaha profilu
Jak my ŭžo adznačali, demahrafija i sacyjalinhvistyka nie adzinyja haliny navuki, u jakich adznačyŭsia ekołah Sakałoŭ. U 2022 hodzie jon vystupaŭ na kanfierencyi z dakładam na temu «Farmiravańnie ŭjaŭleńniaŭ pra kalarovyja revalucyi jak technałohiju kiravanych dziaržaŭnych pieravarotaŭ», u jakim vykryvaŭ pryjomy zachodnich prapahandystaŭ, praz hod — z dakładam «Palityka dvajnych standartaŭ i jaje vykarystańnie ŭ infarmacyjnaj vajnie suprać Biełarusi».
Na rasijskich kanfierencyjach jon taksama vystupaje z prarasijskim pohladam na vyzvolnaje paŭstańnie 1863—1864 hadoŭ. U artykule «Polskaja prapahandysckaja publicystyka na terytoryi Biełarusi ŭ 1860-ja hady» Sakałoŭ davodzić, što hetaja publicystyka, u pryvatnaści, «Mužyckaja praŭda», razhladała biełarusaŭ jak nieadjemnuju častku polskaha hramadstva ŭ budučaj adzinaj polskaj dziaržavie i nie pryznavała za imi jakich-niebudź asobnych nacyjanalnych pravoŭ.
Ci možna vieryć?
Čamu Alaksandr Sakałoŭ tak aktyŭna zajmajecca daśledavańniami ŭ śfierach, jakija nie źjaŭlajucca jaho prafiesijnaj śpiecyjalizacyjaj, — moŭnaj situacyi i demahrafii nacyjanalnych hrup? Adkaz na hetaje pytańnie davoli vidavočny. Jak i ŭ inšych prarasijskich dziejačaŭ u Biełarusi, jaho hałoŭnaja meta — źniščeńnie biełaruskaj admietnaści, a najlepšym srodkam dla hetaha źjaŭlajecca ataka na biełaruskuju movu. Kali biełaruskaja mova pierastanie isnavać jak žyvaja, naturalnaja źjava, to i biełarusaŭ budzie praściej źlić z rasijanami ŭ adzin narod.
Adnak statystyka — heta nie ideałohija, i ličby nie tak prosta asprečyć, u adroźnieńnie ad ich interpretacyi. Fakt zastajecca faktam: u vynikach pierapisu vyrazna prahladajucca anamalii.
Ahułam ža łukašenkaŭcy vyrašyli pakazać nievialiki, ale rost doli biełaruskaj movy jak rodnaj i damašniaj. Pavodle pierapisu nasielnictva 2009 hoda, 53,2% žycharoŭ Biełarusi nazvali biełaruskuju movu rodnaj, ale tolki 23% vykarystoŭvali jaje ŭ paŭsiadzionnym žyćci, a ŭ 2019 hodzie 54,1% i 26% adpaviedna.
Ale zrabić heta daviałosia tak, kab nie pakazać skaračeńnie ŭžyvańnia ruskaj movy — heta b padliła masła ŭ ahoń tych prarasijskich sił, jakija kryčać pra pryciaśnieńnie ruskaj movy ŭ Biełarusi i ŭjaŭnuju «prymusovuju biełarusizacyju».
Siedziačy adrazu na dvuch hetych kresłach biełaruski režym pryniaŭ Sałamonava rašeńnie — dola abiedźviuch movaŭ jak damašnich niaznačna padrasła. U 2009 hodzie 70,2% vykarystoŭvali ruskuju movu ŭ paŭsiadzionnym žyćci, a ŭ 2019 hodzie ŭžo 71,4%. Ale jak rodnaja ruskaja trochi zdała — z 42,9% da 41,5%.
Tym nie mienš za hady, što minuli z apošniaha pierapisu, dla padtrymki biełaruskaj movy ŭ Biełarusi nie zroblena ničoha. Navošta — pa ličbach ža ŭsio vydatna, jość rost! Adnak realnaść kaža inšaje: siońnia ŭ krainie jość rajony, dzie pa-biełarusku navučajecca tolki 1,44% školnikaŭ, praciahvajecca źniščeńnie biełaruskamoŭnych prajektaŭ, zakryvajucca niezaležnyja vydaviectvy i miedyja, a aktyvistaŭ pieraśledujuć za lubuju sprobu kulturnickaj dziejnaści.
Falsifikacyja vynikaŭ pierapisu nasielnictva 2019 hoda źjaŭlajecca naturalnym praciaham palityki rusifikacyi, kali realnaja moŭnaja situacyja maskirujecca za statystyčnymi danymi, jakija stvarajuć iluziju stabilnaści i dabrabytu.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary