Aleksijevič: Ja nie dumaju, što jość choć adzin čałaviek, jaki sapraŭdy razumieje, što adbyvajecca va Ukrainie

— My pieražyli nastolki traŭmatyčnyja padziei, — havoryć Aleksijevič, — što, ja liču, tolki luboŭ zmoža nas vyratavać. Bieź lubovi my nie možam ni viarnucca nazad, ni skiravać pohlad u budučyniu. Tolki praź luboŭ da žyćcia, da čałaviectva, my možam spadziavacca adnavić toje, što było źniščana, i dumać pra zaŭtrašni dzień.

— Dyk davajcie pahavorym pra luboŭ. Vy nikoli nie havorycie pra jaje napramuju ŭ svaich knihach, ale jana — hałoŭny schavany hieroj kožnaj staronki, i vidavočna, što mienavita jaje adsutnaść stanovicca asnoŭnaj pryčynaj vajny. Niemahčyma havaryć pra mir, nie havoračy pra luboŭ. Ci dumali vy kali-niebudź zrabić luboŭ hałoŭnym hierojem vašych kalektyŭnych raspoviedaŭ? Ci, jak vy sami kazali, heta zanadta składana?

— Ja pačała pisać knihu pra luboŭ kali jašče žyła ŭ Biełarusi, ale maje rukapisy zastalisia tam, doma, kali ja była vymušanaja ŭciakać padčas revalucyi 2020 hoda. Kali ja pryjechała ŭ Hiermaniju, pieršy hod byŭ časam poŭnaj razhublenaści. Ale kali pačałasia vajna va Ukrainie, ja zrazumieła, što «savok», saviecki čałaviek, hieroj maich knih, źviazany sa svaim minułym u SSSR, zusim nie pamior. Jaho historyja praciahvałasia. I ja pavinna była praciahvać jaje raspaviadać.

— Kali vam uručyli Nobieleŭskuju premiju pa litaratury, vy skazali: «U mianie try radzimy: maja biełaruskaja ziamla, radzima majho baćki, dzie ja pražyła ŭsio svajo žyćcio; Ukraina, radzima majoj maci, dzie ja naradziłasia; i vialikaja ruskaja kultura, bieź jakoj ja nie mahu siabie ŭjavić. Ja lublu ŭsie try». Siońnia heta ŭsio jašče tak? Zachavalisia tyja ž samyja suviazi, ci niešta źmianiłasia?

— Maje pačućci nie źmianilisia. Ja razumieju bol ukraincaŭ, jakija nie chočuć čuć ruskuju movu i admaŭlajucca ad ruskaj kultury. Taksama, jak heta adbyłosia ź niamieckaj kulturaj paśla Druhoj suśvietnaj vajny. Heta zrazumieły miechanizm, ale i niebiaśpiečny. I ja sustrakaju jaho nie tolki va Ukrainie.

Dziaŭčyna, jakaja robić mnie pryčosku tut, u Bierlinie, pierastała chadzić u ruskija kramy, kab bolš nie čuć hetuju movu. Ale kultura nie vinavataja, jana tolki instrumient, niešta asobnaje ad palityčnych rašeńniaŭ. Vina za vajnu lažyć na palitykach, na tych, chto kiruje krainami.

— U Jeŭropie my doŭha žyli ŭ miry. Vojny byli niedzie daloka, i my mahli zapluščvać vočy. Ale siońnia, z kanfliktami ŭ Hazie, Livanie, Ukrainie, Siryi, vajna znoŭ dakranajecca da nas. Paśla Druhoj suśvietnaj vajny ci čakali vy novaha pieryjadu vajny?

— Paśla raspadu Savieckaha Sajuza ja šmat padarožničała i razmaŭlała ź vialikaj kolkaściu ludziej. I vyjaviła, što pakul u bujnych haradach — Maskvie, Sankt-Pieciarburhu, Minsku, Kijevie — była iluzija demakratyčnych pieramien, u vioskach i maleńkich haradach realnaść była zusim inšaj. Ludzi byli pryviazanyja da minułaha i havaryli pra Stalina jak pra vyratavalnika, z frazami nakštałt: «Ach, kali b viarnuŭsia Stalin, jon by navioŭ paradak».

Heta dało mnie zrazumieć, što transfarmacyja zakranuła tolki vierchnija płasty, u hłybini ž ničoha nie źmianiłasia. Ludzi ŭsio jašče trymalisia za minułaje, nie žadajučy jaho adpuskać. Maje siabry ŭ Maskvie nie chacieli vieryć u heta, ale było vidavočna, što zapačatkavany Harbačovym praces pieramien byŭ tolki pakaznym, niejkim śpiektaklem dla elity.

— A što nakont naroda? Tych, chto nie byŭ častkaj elity?

— Jany praciahvali maryć pra sacyjalizm «z čałaviečym tvaram», a nie, jak mnohija dumali, pra kapitalizm. Moj baćka, jaki pieražyŭ kaniec kamunizmu jak asabistuju trahiedyju i chacieŭ być pachavanym razam z partyjnym biletam, kazaŭ mnie: «Ideja była dobraja, heta Stalin jaje sapsavaŭ». Jon nie byŭ sapraŭdnym saŭkom, jon byŭ dziciom svajho času. I mnohija byli takimi, jak jon.

Drama tych siamidziesiaci hadoŭ žyćcia pad savieckim režymam nie była zrazumiełaja. Jak unutry, tak i za miežami Rasii. Nichto nie zrazumieŭ, što značyła žyć z savieckim myśleńniem.

— Siońnia, u novuju epochu kanfliktaŭ, kamu b vy daručyli raskazać pra hetuju vajnu i vojny, što adbyvajucca ciapier?

— Ja tolki što skončyła pisać knihu, jakaja raskazvaje pra revalucyju ŭ Biełarusi 2020 hoda, pra vajnu va Ukrainie i rasčaravańnie nie tolki ŭ Pucinie, ale i ŭ samim rasijskim narodzie. Adnaho hołasu niedastatkova, kab raskazać takuju składanuju historyju. Mahčyma, jon moža pieradać bol, ale ciapier treba zrabić niešta bolšaje — nadać sens usiamu, što adbyłosia.

Ja nie dumaju, što jość choć adzin čałaviek, jaki sapraŭdy razumieje, što adbyvajecca va Ukrainie. Ludzi razhublenyja, spantannyja. Takimi ž źjaŭlajucca intelektuały, takimi ž źjaŭlajucca i prostyja ludzi. Ukraincy havorać pra svoj bol. Ale sapraŭdnaje pytańnie — zrazumieć, čamu ŭsio heta adbyvajecca.

Ja taksama dumała, što «savok» skončyŭsia, ale mienavita jon pajšoŭ vajavać va Ukrainu.

— U knizie «Apošnija śviedki» vy źbirajecie pakazańni tych, chto ŭ dziacinstvie pieražyŭ niamieckuju akupacyju Biełarusi. Dzieci, jakija raskazvajuć pra žach, jaki jany bačyli, kali vajna zdavałasia adzinym mahčymym haryzontam. Siońnia dzieci Hazy, izrailskija dzieci, maładyja ŭkraincy i rasijanie, jakich pasyłajuć na front, — usio jašče achviary vajny. Praz vosiemdziesiat hadoŭ paśla zakančeńnia Druhoj suśvietnaj vajny my možam prapanavać tolki hvałt?

— My dumali, što ŭ XXI stahodździ budziem vyrašać kanflikty biez hvałtu, ale tak nie adbyłosia. U niekatorych rasijskich artykułach ja čytała, što heta «vajna starych». I sapraŭdy, pakaleńnie, jakoje znachodzicca pry ŭładzie, staroje i ciahnie nas u kanflikt, jaki naležyć minułamu.

Pahladzim na vojny siońnia: jany viaducca z myśleńniem minułaha stahodździa — akupacyja, hvałt, ujaŭleńnie prahresu tolki praź siłu.

-— Vy taksama majecie na ŭvazie vajnu va Ukrainie?

— Biezumoŭna, i jaje taksama. Kali jana pačałasia, my pabačyli niešta, što jašče zusim niadaŭna zdavałasia niemahčymym: tanki, što rušyli da miažy, jak byccam my viarnulisia ŭ minułaje. Časam mnie zdavałasia, što ja znachodžusia ŭ samym razhary Siaredniaviečča.

Zusim niadaŭna ŭsie byli ŭpeŭnienyja, što my ŭvachodzim u novuju eru pieramien. Ciažka było ŭjavić, što ŭ XXI stahodździ roznahałośsi buduć vyrašacca hvałtam. A siońnia my razumiejem, nakolki mała źmianiŭsia śviet.

— Vojny, pra jakija vy kažacie, zaŭsiody padpitvajucca ideałohijami — ujaŭleńniem pra spraviadlivaść abo niespraviadlivaść, jakoje ludzi stvarajuć, kab apraŭdać baraćbu. Zachodniaja kultura sprabavała pierakanać nas, što ideałohii skončylisia, ale vojny praciahvajucca. Čamu?

— Fiłosafy i palityki nie spravilisia sa svajoj zadačaj. Da hetaha času daminuje sastarełaje ŭjaŭleńnie pra kaštoŭnaść čałaviečaha žyćcia. Ja pamiataju pasiadžeńnie Akademii navuk padčas katastrofy ŭ Čarnobyli. Adzin pažyły prafiesar skazaŭ: «Tak, my možam evakujavać ludziej, ale chto papiaredzić žyvioł? Chto vyratuje ptušak, koniej, sabak?»

Voś u čym sprava — čałaviek zaŭsiody dumaje tolki pra siabie. Čarnobyl adlustroŭvaje toje, jak čałaviek razumieje žyćcio. Da hetaha času nichto, zdajecca, nie razvažaje pra toje, jak vyrašać kanflikty, jakija nas padzialajuć.

— Vy kažacie, što čałaviectva ŭ cełym adkaciłasia nazad? Viarnułasia ŭ minułaje ŭ dačynieńni da kaštoŭnaściaŭ suisnavańnia i lubovi?

— Za apošnija tryccać hadoŭ adbyŭsia hłyboki adkat u tym, jak čałaviek adčuvaje pačućci i duchoŭnaść. Jon usio spraściŭ, adkinuŭ humanitarnuju adukacyju, addaŭšy pieravahu navucy i technicy. Ale bieź pieršaj my zabyvajem tyja jakaści, jakija vyznačajuć sutnaść čałavieka, tyja, jakija Boh nam daŭ.

— My kazali pra «savok» i jaho dehradacyju. A jak nakont zachodniaha čałavieka?

— Ja pytaju siabie, jak źmianiłasia zachodniaja duša. Mahčyma, heta vy, zachodniki, pavinny raskazać, jak vy źmianilisia. Ja viedaju, što demakratyja, jakuju my majem siońnia, była dadziena nam zachodniaj kulturaj. Ale ja taksama viedaju, što my stanovimsia śviedkami viartańnia niebiaśpiečnych i tryvožnych antydemakratyčnych tendencyj.

Ja spadziajusia, što dla Ukrainy pieramoža demakratyja. Kali pieramoža Pucin, śviet pojdzie da militaryzavanaha budučaha, dzie kožnaja kraina budzie vymušanaja vybirać: napadać abo abaraniacca.

— Siarod niešmatlikich hałasoŭ miru ŭ śviecie, jaki ŭsio bolš raźjadnany, jość hołas papy. Francišak nikoli nie škadavaŭ mocnych słoŭ, kab zaklikać da zakančeńnia vajny ci chacia b da pieramirja. Ci vierycie vy, što jahonyja słovy pačujuć?

— U Maskvie ja bačyła pravasłaŭnych śviataroŭ, jakija aśviačali zbroju sałdatam, navat padvodnyja łodki, pryznačanyja dla zabojstva. Mnie heta nie spadabałasia. Carkva nie moža błasłaŭlać hvałt. U Biełarusi padčas revalucyi ja, naadvarot, bačyła, jak mnohija katalickija śviatary adčyniali dźviery kaściołaŭ, dajučy pratestoŭcam prytułak. I jany vyratavali šmat žyćciaŭ. Katalickaja carkva pakazała vielič, jakoj nie chapała inšym instytucyjam.

U mianie dahetul zastajucca vyraznyja ŭspaminy pra Čarnobyl, kali chramy napaŭnialisia ludźmi ŭ adčai, jakija šukali adkazy. Siońnia, ja dumaju, nam treba viarnucca da hetych relihijnych kaštoŭnaściaŭ, da viery ŭ budučyniu. Biez budučyni niama čałaviectva.

— Viartajučysia da vašych troch radzim. Jakoj budučyni vy dla ich žadajecie?

— Ja maru pra svabodnuju i demakratyčnuju Biełaruś, jakaja bolš nie budzie pad akupacyjaj, i pra Ukrainu, jakaja pieraadoleje žach vajny. Ukrainski narod zanadta mocna paciarpieŭ, straciŭ šmat žyćciaŭ i kulturnaj prastory.

Ja taksama maru pra toje, kab rasijskaja kultura znoŭ adkryła dla siabie kaštoŭnaść čałaviečaha žyćcia, bo heta hałoŭnaja misija kožnaha mastaka i śviatara. Nam treba viarnuć pavahu da ŭsich žyvych istot.

Ja dahetul pamiataju ślozy ŭ vačach koniej u Čarnobyli, jakich vymušanyja byli zabivać. U toj momant ja zrazumieła, što my ŭsie — častka adnaho śvietu, adnaho žyćcia.

Bolš nie maje sensu adčuvać siabie tolki rasijaninam ci tolki biełarusam, bo my ŭsie achviary jašče bolšaj niespraviadlivaści — toj, što čałaviek čynić suprać žyćcia.

• 5
• 0
• 0
• 6
• 0
• 2
• 1
• 0