«Mnohija hladziać biełaruskija kanały». Cikavy raspovied pra Prydrujsk — viosku ŭ Łatvii nasuprać Drui
Ci jość u Prydrujsku łatyšy, ci nie bajacca jany takoj blizkaści da Biełarusi i z čym źviazanaja takaja papularnaść biełaruskaha telebačańnia?
Pijedruja, jakuju biełarusy tradycyjna nazyvajuć Prydrujskam, — maleńkaja łatvijskaja vioska na samym paŭdniovym uschodzie Łatvii. Na supraćlehłym bierazie Dźviny — biełaruskaja Druja, ź jakoj u Prydrujska supolnaja historyja i ciesnyja suviazi. Suviazi, praŭda, razarvanyja.
Siońnia dva svajackija pasieliščy padzielenyja dziaržaŭnaj miažoj, što vielmi ŭpłyvaje na štodzionnaje žyćcio miascovych žycharoŭ.
Pra hetaje žyćcio, a taksama pra historyju i kulturu vioski raskazvaje apiakunka viaskovaha muzieja Nina Vasiljeva ŭ vypusku YouTube-kanała vydańnia «Novaja hazieta — Bałtyja».
Spadčyna rodu Sapiehaŭ
Prydrujsk uźnik jak častka Drui jašče za časami, kali tutejšyja ziemli tut naležali rodu Sapiehaŭ. Pasielišča paŭnavartasna aformiłasia ŭ XVI stahodździ dziakujučy Janu Sapiehu.
Tradycyjnyja najmieńni («Za-druja», «Druja-Słabada», «Pry-drujsk») śviedčać pra toje, nakolki ciesna žyćcio Piedrui było paviazana ź biełaruskaj Drujaj. Łatyšskaja nazva vioski Piedruja litaralna značyć «Pry-Drui», abo prosta «Prydrujsk».
Šmatnacyjanalnaść
U XVIII stahodździ ŭ Prydrujsku žyli ludzi roznych nacyjanalnaściaŭ i relihij. Asnoŭnaja častka miascovych žycharoŭ (kala 70%) była jaŭrejskaj. Jany zajmalisia handlem, ramiostvami, viali kramy.
Na vulicach hučali, mabyć, adrazu niekalki movaŭ: biełaruskaja, idyš, polskaja, łatyšskaja.
«Siońnia jaŭrejaŭ vielmi mała, zatoje šmat biełarusaŭ, ruskich, łatyšoŭ i palakaŭ. Bolšaść pieravažna razmaŭlajuć pa-rusku» — paviedamlaje Nina Vasiljeva.
Hranica
U saviecki čas hranica isnavała tolki na karcie: biełarusy i łatyšy svabodna pierapraŭlalisia na łodkach abo paromie, kab schadzić u Druju ŭ mahazin, dapamahčy svajakam abo źjeździć na kirmaš.
«Zabiehčy tudy ŭ mahazin nie składała nijakaj prablemy. Niekatoryja navat padčas abiedu biehali kupić tam knihi abo bociki dla dziciaci. Heta było zvyčajnaj spravaj» — kaža spadarynia Nina.
Siońnia situacyja kardynalna inšaja. Časam da Vierchniadźvinska (bližejšy biełaruski rajonny centr) možna dajechać za paŭhadziny, a časam treba hadzinami stajać u čerhach na miažy.
Tym nie mienš, dla mnohich siemjaŭ abapał Dźviny hetyja pajezdki ŭsio adno zastajucca zvykłymi: svajakoŭ i siabroŭ pamiž Drujoj i Prydrujskam nie razłučyš — zaŭvažaje spadarynia Nina. «Maja kaleha, naša biblijatekarka Lena, jana, uvohule, hledziačy na toj bok, bačyć svoj rodny dom, tamu što ŭ svoj čas jana tam vučyłasia».
Mienš za dźvieście žycharoŭ
Siońnia ŭ Prydrujsku, pavodle aficyjnych źviestak, žyvie mienš za dźvieście čałaviek. Šmat chto farmalna prapisany ŭ vioscy, ale pracuje i žyvie siezonna ŭ inšych miescach, u tym liku i ŭ Biełarusi.
Uletku vioska ažyvaje: pryjazdžajuć svajaki, unuki, siabry, kab adpačyć na pryrodzie i adčuć poviaź z rodnymi miescami. Pakolki pasiołak znachodzicca ŭ pryhraničnaj zonie, tut dobra pracuje mabilnaja suviaź (dziakujučy pahraničnaj vyšcy).
A voś z telebačańniem — prablema. Biełaruskija kanały prymajucca vydatna, zatoje sihnał łatvijskich časta nie dachodzić. U vyniku mnohija hladziać biełaruskija naviny, bo prosta nie majuć techničnaj mahčymaści hladzieć łatvijskija.
«Mahčyma, varta było b ukłaści srodki va ŭstalavańnie vyški abo ŭzmacnialnika, kab ludziam było lahčej prymać łatvijskaje telebačańnie» — kaža Nina Vasiljeva.
Ale muziej jość
U vioscy na vałanciorskaj asnovie paŭstaŭ muziej. Usio pačałosia z taho, što ludzi prynosili z ułasnych haryščaŭ i kładovak staryja rečy, jakija raniej ličyli nieprydatnymi.
Paźniej dałučylisia i tyja, chto daŭno vyjechaŭ z Prydrujsku, ale chacieŭ pakinuć na pamiać svaje siamiejnyja rarytety. U vyniku ŭ muziei źjavilisia starynnyja prasy z «dušoj» (nahravalnaj płaścinaj), roznyja staradaŭnija pasudziny i łatunnyja padšklańniki, kožny ź jakich unikalny.
Jość i sapraŭdnaja žamčužyna — patefon 1936 hoda, jaki dahetul možna zapuścić, kali staranna zavieści miechanizm.
«Škada tolki, što spružyna ŭžo znošanaja, i majstra, zdolnaha jaje zamianić, pakul nie znajšli. Ale kali ŭdajecca jaho ŭklučyć, adčuvańnie, nibyta viartaješsia na niekalki dziesiacihodździaŭ u minułaje» — dzielicca ŭražańniami spadarynia Nina.
«Nie baimsia»
Časam byvajuć kurjoznyja momanty, kali ludzi ź inšych rehijonaŭ dumajuć, što tut «kožny druhi zajmajecca kantrabandaj» i «pieraciahvaje tavary na viaroŭkach». Niekatoryja navat pryjazdžali z prośbaj: «A pakažycie nam fatahrafii, jak heta adbyvajecca».
Kamientujučy pytańnie biaśpieki (jak-nijak Biełaruś i Łatvija pa roznyja baki barykadaŭ), spadarynia Nina adkazvaje: «Nu, zaŭsiody ŭźnikaje, asabliva ciapier, u hety pieryjad, pytańnie: ci nie niebiaśpiečna, ci nie baimsia my?»
«Nie, nie baimsia — kaža. — My žyviom u siabie doma, zajmajemsia svaimi spravami. Chacia palityčnaja situacyja davoli składanaja».
Kamientary